De laatste dagen van gevangenis La Modelo

De oudste en beroemdste gevangenis van Catalonië, de Centro Penitenciario de Hombres de Barcelona, in de volksmond bekend als ‘La Modelo‘, heeft net voor zijn 113ste verjaardag haar deuren officieel gesloten. De drie waardevolle hectare in de Eixample-wijk waar La Modelo ligt zullen binnenkort ruimte maken voor een cultureel en sociaal wijkcentrum en een tentoonstellingsruimte over de geschiedenis van La Modelo omgeven door groen. Maar voordat dit plan realiteit wordt, kunnen we de beruchte gevangenis nog even voor een laatste keer bezoeken. Benieuwd naar hoe je La Modelo kunt bezoeken en wat maakt een bezoek aan deze gevangenis zo interessant, lees dan verder!

113 jaar geschiedenis

La Modelo was de laatste gevangenis in Barcelona, gebouwd (toen in die tijd) buiten de stad, in de destijds lege Eixample. De oude gevangenis in El Raval, genaamd Amàlia, was een verouderd omgebouwd klooster uit 1840 dat aan de tax van zijn capaciteit zat.

De nieuwe gevangenis moest een ‘model’ worden van moderniteit (vandaar zijn bijnaam ‘La Model’) die als koerswijziging het gevangenissen systeem van Spanje moest hervormen.

De bouw van de nieuwe gevangenis kostte ongeveer drie en een half miljoen pesetas (ongeveer €18.300), en duurde maar liefst 17 jaar.

Op 9 juni 1904 werd La Model ingehuldigd. Haar ideoloog, de magistraat van de Audiencia de Barcelona Pere Armengol i Cornet, die sinds 1881 achter het project stond, maakte het eindresultaat niet mee.

Volgens hem moesten er gevangenissen in Spanje gebouwd worden met basisvoorzieningen zoals restaurants, verpleging en gemeenschappelijke werkruimtes. En om de gevangene te ‘beschermen’ tegen agressie en slechte invloeden, moesten er individuele cellen komen met een raam, een bed, een wastafel, elektriciteit en water.

De selectie en opleiding van gevangenis personeel zou daarnaast een belangrijke rol spelen in het succes van dit nieuwe gevangenis systeem.

La Modelo moest dus een voorbeeldige gevangenis worden. En hoewel het ontwerp bedoelt was om de menselijke conditie te verbeteren, is het tijdens haar geschiedenis duidelijk gebleken dat het niet altijd zo was.

Zo was La Modelo ontworpen voor een maximum capaciteit van 800 gevangenen, maar werd dit vele malen overschreden. In sommige gevallen, zoals na het einde van de Burgeroorlog, overtrof La Modelo de 13.000 gevangenen.

Hier verbleven allerlei soorten gevangenen, van dieven tot aan politici of mensen die tegen het Franco regime waren geweest. Sommige kregen de garrote vil (een instrument voor de voltrekking van de doodstraf, in het Nederlands de wurgpaal), anderen werden vrijgelaten.

De ontsnapping van gevangene (of de pogingen om te ontsnappen) was ook een vaak voorkomend geval. De grootste ontsnapping gebeurde in 2 juni 1978, toen er bijna 600 gevangenen La Modelo verlieten door een tunnel die vanuit de verplegingsruimte tot aan het riool op straat leidde, op de kruising van de straten Provença en Entença.

Dat het binnen in La Modelo toch geen pretje was, is te zien aan de rellen en protesten van de gevangenen. De zwartste momenten in de geschiedenis van La Modelo waren waarschijnlijk tijdens de burgeroorlog en de Franco dictatuur. Maar de jaren ’80 en ’90 waren ook zeer turbulente tijden. Door het smokkelen van drugs, alcohol en zelfs messen in de gevangenis, werd La Modelo een van de meest gevaarlijke gevangenissen. Zo werd de ‘voorbeeldige’ gevangenis La Modelo, ​​een voorbeeld van wat een gevangenis niet mag worden.

Zijn sluiting was lang geleden aangekondigd: La Modelo moest door een nieuwe gevangenis aan de Zona Franca vervangen worden, maar wegens een lagere bezettingsgraad, werd er voor gekozen om de gevangene en het personeel over de rest van de Catalaanse gevangenissen te verspreiden.

Op 8 juni waren de laatste gevangenen uit La Modelo gehaald en werd deze officieel gesloten.

De meest donkere kant van La Modelo

La Modelo heeft in haar honderd jarig bestaan vaak gediend als een instrument van onderdrukking. Tijdens de meest turbulente momenten van de geschiedenis van de stad, zoals staatsgrepen, oorlogen, dictaturen en zelfs tijdens de onrust van de overgang naar een democratisch land, was La Modelo altijd daar om de bevolking onder de duim te houden.

Moorden, machtsmisbruik, kleinzieligheid en gemeenheid door het gevangenis personeel naar de gevangene toe zijn enkele van de aspecten waarmee La Modelo berucht om is geworden. Tientallen executies vonden hier plaats, zijnde die met de zogenaamde garrote vil (wurgpaal) de meest griezelige. De laatste executie met de garrote vil vond plaats op 2 maart 1974, om de doodstraf van de jonge activist Salvador Puig Antich, lid van de beweging Movimiento Ibérico de Liberación (MIL) uit te voeren.

Architectonische waarde en nieuwe bestemming

De eigenaardige vorm van La Modelo (in panopticon), ontworpen door de architecten Josep Domènec i Estapà en Salvador Vinyals, werd geïnspireerd door andere 18e eeuwse gevangenissen, waarbij de gevangenis als een ster ingedeeld is met een epicentrum en verschillende gallerijen met cellen die vanuit het centrale hart makkelijk te overzien zijn. Het panopticon van La Modelo is een beschermde bouwsel en zal dus niet gesloopt worden nu er nieuwe plannen zijn voor de oude gevangenis. Sterker nog, de gemeente streef om de structuur van de oude gevangenis te bewaren en daar binnen nieuwe wijkinstellingen zoals basisscholen en cultuur centra te bouwen, omgeven door de natuur.

De voormalige gevangenis La Modelo bezoeken

Voordat de oude gevangenis totaal ontmanteld wordt en de bouwwerkzaamheden voor de nieuwe wijkinstellingen beginnen, mogen bewoners en geïnteresseerden nog een laatste bezoek brengen aan La Modelo.

Van 3 juli tot en met 26 november 2017 zal La Modelo als museum openen, met een tour langs de gevangenis waarbij de verhalen en ervaringen van dertien vooraanstaande gevangenen uitgelicht zullen worden. Personages zoals de pedagoog Francesc Ferrer i Guàrdia, activist Salvador Puig-Antich, anarchist Salvador Seguí (alias ‘el Noi del Sucre’) en de oud president van Catalonië Lluís Companys. Maar ook bekende delinquenten zoals José Moreno Cuenca (alias ‘el Vaquilla’) passeren hier de revue.

Tijdens de tour bezoek je de hoofdingang, bij Carrer Entença, de grote zaal aan het panopticum (de centrale toren van waaruit de armen uit de galerijen zich streken) en de diverse cellen en galerijen, waar de tentoonstelling ‘La Model ens parla. 113 anys, 13 històries’ plaatsvindt. Ook het pakket afdeling (daar waar de doodstraf voorheen plaatsvond), de werf tussen de galerijen en de communicatieruimte, zitten in de tour begrepen.

Om deel te maken aan deze tour dien je van tevoren te reserveren (online of ter plekke). De tours worden uitgevoerd in kleine groepen van ongeveer 20 mensen om de ervaring comfortabeler te maken en het duurt ongeveer 1 uur en 15 minuten.

Update 21/01/2018: oude gevangenis La Modelo gaat per januari 2018 open op vrijdag (15:00-18:00) en zaterdag (10:00-18:00). Binnen kijken is gratis en je hoef je dan niet meer in te schrijven. Let op: in augustus zijn ze gesloten.

• Praktische informatie:
  Wat: rondleidingen door de oude gevangenis Cárcel Modelo
  Waar: Carrer d’Entença, 155
  Metro: Entença (L5)
  Wanneer: van 3 juli t/m 26 november 2017, van maandag t/m zondag van 10:00 tot 18:15 uur
  Prijs: gratis