Het industriële verleden van Barcelona

Ooit was Barcelona een industriële stad vol met fabrieken. Vooral in de textiel industrie speelde Barcelona in de 19e eeuw een belangrijke rol. Dit bracht met zich mee welvaart en nieuwe migranten, die in de fabrieken kwamen werken. Omdat de stad te klein en vervuilt dreigde te worden, werden deze type fabrieken in de buitenwijken van de stad gebouwd. Zo zijn er nu vele sporen van dit industriële verleden in de straten van Sant Martí, Sants-Montjuïc en Sant Andreu te vinden.

Sommige van deze fabrieken zijn met de tijd verdwenen om plaats te maken voor parken of nieuwbouw, andere staan er nog ietwat vervallen of zijn gerestaureerd en omgetoverd tot hippe kantoren, musea en schoolgebouwen.

Wil je je in het industriële erfgoed van Barcelona verdiepen, ga dan op pad en bezoek de onderstaande fabrieken (of hetgeen wat is overgebleven). De meeste zijn voor velen nog vrijwel onbekende plekjes, maar wat mij betreft, echte pareltjes die ontdekt mogen worden!

1. Escola Industrial

Bij de huidige Escola Industrial stond vroeger een van de drie fabrieken van de familie Batlló, gespecialiseerd in garen en weefsels van katoen. Als je er nu rondloopt dan zie je onder andere het klokgebouw met de originele façade uit 1868 en de fabriek schoorsteen dat je terug in de tijd nemen. Binnen het oude fabrieksterrein zijn nu de klaslokalen van verschillende schoolinstellingen geplaatst, parken waarin de studenten zich ontspannen, verschillende bibliotheken en sportscholen. Een zeer aangename ruimte om te studeren maar ook om te wandelen en te ontspannen.

• Praktische informatie:
  Wat: Escola Industrial
  Adres: Carrer del Comte d’Urgell, 187
  Metro: Hospital Clínic (L5)

2. Ca l’Aranyó

In de oude textielfabriek van Ca l’Aranyó in Poblenou vind je nu de Communicatie faculteit van de Universitat Pompeu Fabra. Een geweldig voorbeeld van hoe je een oude fabriek kunt renoveren en hergebruiken voor nieuwe doeleinden. Waar vroeger een van de voorstanders in de textielindustrie lag, lopen nu dagelijks duizenden studenten en leraren die de toekomst schetsen. Ca l’Aranyó werd tussen 1872 en 1874 gebouwd onder leiding van Josep Marimon en was in gebruik als fabriek tot de jaren ’80.

• Praktische informatie:
  Wat: Ca l’Aranyó
  Adres: Carrer de Bolívia, 120
  Metro: Glòries (L1)

3. Tres Xemeneies del Poble Sec

Bij Avinguna del Paral.lel staan drie fabrieksschoorstenen die zo kenmerkend voor de wijk Poble Sec zijn. In het gebied waar de fabriek La Canadiense stond werd in 1881 de Sociedad Española de Electricidad geplaatst, een elektriciteitsbedrijf dat later de Compañía Barcelonesa de Electricidad werd. De schoorstenen waren niet altijd met z’n drieën: de eerste schoorsteen dateert uit 1896, twaalf jaar later werd de tweede schoorsteen opgebouwd vanwege de stijging in vraag naar elektriciteit en de derde verscheen in 1912. De drie schoorstenen waren actief tot 1989 en zijn sindsdien een gezichtskenmerk van de Avinguda Paral.lel en de wijk eromheen.

• Praktische informatie:
  Wat: Tres Xemeneies del Poble Sec
  Adres: Avinguda del Paral.lel, 49
  Metro: Paral.lel (L2 en L3)

4. Moritz

De fabriek van Louis Moritz aan de Ronda de Sant Antoni was het vervolg van zijn eerste succesvolle fabriek in El Raval. Gebouwd in 1864, dit was de meest moderne bierfabriek van zijn tijd. Moritz werd zelfs de grootste bierproducent van Barcelona en Spanje. Het oude fabrieksgebouw is nu omgetoverd tot een waar gastronomisch paradijs waar je kunt eten en bier drinken. Ook wordt er een deel van de oude fabriek tentoongesteld en worden er regelmatig evenementen georganiseerd.

• Praktische informatie:
  Wat: Fàbrica Moritz
  Adres: Ronda Sant Antoni, 41
  Metro: Sant Antoni (L2)

5. Casaramona

Aan de voeten van de Montjuïc werd de fabriek van Casaramona, van de industrieel ondernemer Casimir Casaramona, tussen 1909 en 1912 gebouwd. Josep Puig i Cadafalch, een beroemde architect van het Catalaanse Modernisme, was verantwoordelijk voor het ontwerp. Het resultaat was een prachtig fabriekscomplex in Modernisme-stijl dat veel geprijsd werd. Daarnaast was de fabriek ook een voorloper qua veiligheid, vuurpreventie en goede werkomstandigheden. De fabriek Casaramona was een voorloper in de katoenindustrie en was gespecialiseerd in de fabricage van dekens en handdoeken. Een interessante detail: in deze fabriek zien we geen schoorsteen omdat de productie met elektriciteit werkte! Na de sluiting van de fabriek werd deze tussen 1940 en 1992 een politiebureau en sinds 2002 is het een museum van de Fundació La Caixa, het Caixa Fòrum.

• Praktische informatie:
  Wat: Casaramona
  Adres: Av. Francesc Ferrer i Guàrdia, 6-8
  Metro: Espanya (L1 en L3)

6. La Bohemia

In de fabriek La Bohemia uit 1905 werd het bier van Damm geproduceerd. Het fabriekscomplex, dat van buitenaf een kasteel lijkt, werd meerdere malen vergroot en had tot wel 300 werknemers in dienst. In de koeling werd het bier naast andere producten bewaard, dit laatste om extra omzet te genereren uit de ruimte die overbleef uit de vele vierkante meters koelruimte. De fabriek is nu heel mooi gerestaureerd en is open voor bezoek (alleen bij reservering). Hier worden ook regelmatig concerten en evenementen georganiseerd.

• Praktische informatie:
  Wat: La Bohemia – Antiga Fàbrica Damm
  Adres: Carrer Rosselló, 515
  Metro: Sant Pau / Dos de Maig (L5)

7. Central Catalana de l’Electricitat

Achter de prachtige gevel van het gebouw van de Central Catalana de l’Electricitat, nu het adres van de kantoren van FECSA-ENDESA, was vroeger een elektriciteitscentrale dat bekend stond als Central Vilanova. Pere Falqués i Urpí was verantwoordelijk voor het ontwerp van de centrale in 1896, met het oog op de Wereldtentoonstelling uit 1888. Hoewel de schoorsteen van de centrale inmiddels weg is, is het gebouw van binnen na jaren trouwe dienst, in 1980 omgebouwd tot een kantoorpand, met behoud van de sierlijke façade. Hier een kijkje nemen als je in de buurt van de Arc de Triomf bent kan ik iedereen aanraden.

• Praktische informatie:
  Wat: Central Catalana de l’Electricitat
  Adres: Avinguda de Vilanova, 12
  Metro: Arc de Triomf (L1)

8. Torre de les Aigües del Besòs

De Torre de les Aigües del Besòs, ontworpen in 1882 door Pere Falqués i Urpí , was de eerste watertoren van Barcelona waarmee inwoners thuis water konden krijgen. In 1889 bleek het water van de toren toch te veel zout te hebben. Zo werd uiteindelijk het water uit deze toren gebruikt door de industrieën in de omgeving, zoals het metaalbedrijf  Herrería Nuestra Señora del Remedio, ook bekend als Can Girona. Maar ook tijdens de burgeroorlog werd de watertoren voor andere doeleinden gebruikt; zo werd hier een luchtverdedigingssysteem geïnstalleerd. Na de Olympische Spelen van 1992 begon de reorganisatie van dit stukje Barcelona vooraan de kust. De fabriek werd ontmanteld en alleen de watertoren bleef achter. Sinds kort is de Torre de les Aigües geopend in het weekend voor bezoekers. Vriendelijke vrijwilligers zullen je rondleiden en alles over de eerste watertoren van Barcelona vertellen.

• Praktische informatie:
  Wat: Torre de les Aigües del Besòs
  Adres: Plaça de Ramon Calsina
  Metro: Selva de Mar (L4)

9. Edifici de les Aigües

Edifici de les Aigües staat voor “watergebouw” en als je oude plaatjes bekijkt, dan zie je gelijk waarom dit gebouw deze naam kreeg. Het lijkt namelijk wel een immens zwembad, met maar liefst 6.000 vierkante meters gevuld met water! De architect Josep Fontserè i Mestre ontwierp dit gebouw in 1874 om het Parc de la Ciutadella en zijn cascade van water te voorzien. De structurele berekeningen werden door een jonge Antoni Gaudí gemaakt, wiens naam nog steeds verschijnt aan de rand van de drie poorten op Carrer Wellington. Het interieur is opgebouwd rond een doolhof van pilaren en bogen geïnspireerd door het Romeinse zwembad van Mirabilis in Napels, dat ondersteuning bood aan de enorme tank op het dak. Na de Wereldtentoonstelling van 1888, veranderde deze monumentale maar nutteloze binnenruimte van toepassingen, van brandweerkazerne tot aan gemeentelijke opvang voor ouderen. Sinds 1992 behoort de Edifici de les Aigües aan de gemeente en maakt het deel van de bibliotheek van de Universitat Pompeu Fabra (UPF).

• Praktische informatie:
  Wat: Edifici de les Aigües
  Adres: Carrer de Ramon Trias Fargas, 25
  Metro: Ciutadella/Vila Olímpica (L4)

10. Can Batlló

Een van de andere textielfabrieken van de familie Batlló, Can Batlló, bevind zich in La Bordeta (Sants) en is een mooi voorbeeld van hoe je een nieuw leven in een oude mega fabriek complex kunt inblazen. Wat vroeger in de 19e eeuw een industriële gigant was, is nu een alternatieve buurthuis geworden met een bibliotheek, een stads moestuin, theater en bioscoopzaal. Nog niet alles is opgeknapt, want de terrein is door vele instanties gewild. Maar voor nu hebben de buurtbewoners zelf een centrum voor de cultuur en allerlei gratis activiteiten opgebouwd, met behoud van de authentieke details en de industriële sfeer.

• Praktische informatie:
  Wat: Can Batlló
  Adres: Carrer de la Constitució, 19 of Carrer de Parcerisa, 17
  Metro: Santa Eulàlia (L1)

11. Almacenes Generales del Comercio

Wat nu bekend staat als Palau del Mar maakte vroeger deel uit van Barcelona’s oude haven. Hier lag het opslagbedrijf Almacenes Generales de Comercio (AGC), in 1881 door ingenieur Maurici Garrán ontworpen in de stijl van de Engelse ‘docks’. In 1992 werd dit gebied volledig gerestaureerd en werd het Museu d’Història de Catalunya naast andere instellingen en restaurants gevestigd. Palau del Mar is nu een heerlijke plek om langs te lopen en bij een van de terrasjes op een zonnige dag te eten en bootjes te kijken. Het museum over de geschiedenis van Catalonië geeft tevens een mooie uitleg over het industriële verleden van Barcelona en Catalonië.

• Praktische informatie:
  Wat: Palau del Mar
  Adres: Palau del Mar (Moll del Dipòsit)
  Metro: Barceloneta (L4)

12. Fábrica del Gas de la Barceloneta

In 1842 werd de eerste gasfabriek van Barcelona in La Barceloneta gefundeerd. Tussen 1905 en 1906, de Sociedad Catalana para el Alumbrado del Gas en Barcelona, bouwde een watertoren om de waterdruk te verhogen. Het project werd door Josep Domènech i Estapà begeleid, die koos voor een Modernistische-stijl van de buitendecoratie van de toren. De watertoren is 4,5 meter hoog en is gebouwd op een achthoekige basis. De cilindrische watertank is rijkelijk versierd en bekleed met keramiek en baksteen. Dit is naar mijn mening een van de mooiste schoorstenen ooit, en hoewel het nu bijna verborgen en vergeten is, mag het wat mij betreft bekender worden. In het park waar vroeger de fabriek stond, het Parc de la Barceloneta, kun je ook sommige van de resten van het oude gasfabriek zien.

• Praktische informatie:
  Wat: Fábrica del Gas de la Barceloneta
  Adres: Parc de la Barceloneta (Passeig Marítim de la Barceloneta, 15-21)
  Metro: Barceloneta (L4)

13. La Seca

In de Ribera wijk, vlakbij het Picasso Museum, vinden we de sporen van de oudste fabriek van deze lijst. De oude muntfabriek La Seca stamt uit 1441 en was actief tot 1881. Tot 1836 zat in de munten uit deze fabriek de inscriptie ‘Principado de Cataluña’. Na de sluiting werd deze ruimte gebruikt als leerlooierij, magazijn van een drogisterij en discotheek. In 1991 werd de fabriek door de gemeente gekocht en sinds 2011 maakt deze deel van het cultuurhuis Espai Brossa. Deze behoort tot het project Fàbriques de Creació, een netwerk van oude fabrieken in Barcelona waar creativiteit, kunst en cultuur de leidraad is. In dit geval zit er bij Espai Brossa ook nog eens een leuke plek om een bakje koffie te doen: Hofmann La Seca.

• Praktische informatie:
  Wat: La Seca
  Adres: Carrer Flassaders, 40
  Metro: Jaume I (L4)

14. Fabra i Coats

In 1893, richtten Ferran Puig i Gibert en Jaume Portabella een fabriek voor het garen van linnen genaamd Vapor de Fil. Het was het zaad van een bedrijf dat later zou uitgroeien tot een van de belangrijkste fabrieken in de textielindustrie van Europa. Veel andere fabrieken in de omgeving zoals Vapor de Fil, Vapor de Rec of Ca l’Alzina werden overgenomen door Fabra i Coats. De komst van Britse investeerders bracht uitstekende innovaties zoals betaalde feestdagen. Vanaf de jaren ’70 ging het minder goed en begon de sluiting van fabrieken. Sinds 2009 is Fabra i Coats opnieuw open en bloeit met activiteit. Dit is voor mij een van de mooiste voorbeelden van hoe je een oud fabrieksterrein kunt omtoveren tot podia voor kunst en nieuw design. Bij het oude fabriekscomplex van Fabra i Coats, dat nog steeds in vrij goede staat is gehouden, komen nu allerlei creatieve mensen bijeen om de gaafste dingen te maken. Van dans en muziek tot grafisch design. Dit is als ware een hub van creativiteit. Daarnaast zijn er regelmatig evenementen en tentoonstellingen te zien, dus houd de agenda in de gaten!

• Praktische informatie:
  Wat: Fabra i Coats
  Adres: Carrer de Sant Adrià, 20
  Metro: Sant Andreu (L1)
  Lees hier meer over de fabriek Fabra i Coats.

15. Can Felipa

Bij het naderen Can Felipa, raak je snel in de ban van dit gebouw. In plaats van een fabriek van bakstenen zoals de anderen voorbeelden van oude fabrieken, Can Felipa doet denken aan een Parijse appartementsgebouw, met zolders op de bovenste verdieping en grote ramen op de gevel. De oorsprong van de textielfabriek Can Felipa terug naar het midden van de 19e eeuw. Het was een complex dat gebouwd werd rondom het centrale gebouw, uit 1885, met een originele architectuur die het onderscheidt van andere industriële gebouwen in de stad. De fabriek sloot zijn deuren in 1978, en jaren later, in 1991, werd heropend als een cultureel buurthuis. In de huidige Can Felipa Civic Center zit het Historisch Archief van Poblenou, een gemeentelijk sportcentrum en andere faciliteiten die open zijn voor iedereen.

• Praktische informatie:
  Wat: Can Felipa
  Adres: Carrer de Pallars, 277
  Metro: Poblenou (L4)

16. La Escocesa

La Escocesa is een voormalig industrieel complex gelegen in de wijk Poblenou. De fabriek, uit 1852, was aanvankelijk gewijd aan de productie van chemische producten voor de textielindustrie. Sinds 1999 is het uitgegroeid tot een creatieve ruimte en ontmoetingsplaats voor kunstenaars en ambachtslieden. De status van La Escocesa is na jaren verval op het eerste gezicht niet heel best: van buitenaf ziet het er vervallen uit, het merendeel van de ramen zijn dichtgemetseld en een groot deel van het stucwerk is eraf gevallen. Alleen de poort is kleurrijk beschilderd en geeft een hint van wat je binnen kunt vinden. Voor street art liefhebbers een waar paradijs aan graffiti en kunst.

• Praktische informatie:
  Wat: La Escocesa
  Adres: Carrer de Pere IV, 345
  Metro: Selva de Mar (L4)

17. Palo Alto

Ramon Gal en Joan Puigsech, die in de garen industrie gespecialiseerd waren, bouwden in 1875 het begin van Palo Alto in el Poble Nou. De terrein veranderde van eigenaren en doeleinden over de jaren. Tijdens de Burgeroorlog werd Palo Alto vaak gebombardeerd omdat het in de buurt van Can Girona (een van de doelwitten) lag. Tussen 1940 en 1989 werd het gebouw bezet door workshops. In 1989, als gevolg van de vernieuwing dat het gebied onderging voor de Olympische Spelen, begon Pierre Roca met een gezamenlijk project om de fabriek om te zetten in een commerciële film studio’s genaamd “Palo Alto”. Het project werd niet volledig voltooid, maar een aantal artiesten zoals Mariscal verhuisden wel hun studios naar Palo Alto. Tegenwoordig is Palo Alto een icoon geworden voor hipsters en de plek waar de coolste designers en architects aanwezig zijn. Ieder eerste weekend van de maand wordt er de Palo Alto Market georganiseerd, een gezellige vintage markt in een prachtig decor.

• Praktische informatie:
  Wat: Palo Alto
  Adres: Carrer dels Pellaires, 30
  Metro: Selva de Mar (L4)

18. La Sedeta

Op Carrer Sicília nummer 321 vind je La Sedeta, de voormalige textielfabriek van Casa Pujol i Casacuberta. Het bedrijf, opgericht in 1899, was de eerste in Europa die ruwe zijde, ‘shantung’, in weefgetouwen produceren. Vandaar dat de fabriek in de volksmond bekend stond als La Sedeta (afkomstig van het Catalaanse word ‘seda’, oftewel ‘zijde’). In 1975 ging de fabriek dicht en de plek werd aan een bank verkocht die van plan was om er 260 woningen van te maken. Maar dankzij de protesten van de buurtbewoners kocht de gemeenteraad het terrein en begon aan de bouw van een sociaal en educatief centrum. Zo hebben we tegenwoordig bij La Sedeta een school, een middelbare school en een wijkcentrum waar allerlei activiteiten, concerten, theater voorstellingen en evenementen georganiseerd worden. De binnenplaats achter de fabriek heet nu Plaça de la Sedeta en wordt veel gebruikt door de locals om zich te ontspannen en waar de kinderen spelen.

• Praktische informatie:
  Wat: La Sedeta
  Adres: Carrer de Sicília, 321
  Metro: Joanic (L4)

19. Vapor Vell

Vapor Vell was de eerste moderne en grote textiel fabriek van Sants. Met een veel bewogen verleden (van de dood van de directeur tijdens de eerste algemene staking in Catalonië in 1855 tot aan het doorstaan van diverse crisis), deze fabriek had na zijn sluiting ook verschillende doeleinden: filmstudio in 1877, houtwinkel tijdens de Burgeroorlog (1936-1939) of sportcentrum met zwembaden vanaf 1944. Na een brand in 1978 en nog een paar nieuwe eigenaren te hebben gehad, besloot de gemeente in 1986 om een gedeelte van de fabriek te restaureren en om te bouwen tot bibliotheek en de rest van het terrein laten verbouwen. In deze gloednieuwe bibliotheek worden allerlei workshops, concerten, tentoonstellingen en activiteiten voor de buurtbewoners georganiseerd.

• Praktische informatie:
  Wat: Vapor Vell
  Adres: Ptge. Vapor Vell, 1
  Metro: Plaça de Sants (L1)

20. Can Ricart

De oude fabriek van Can Ricart is al sinds zijn oprichting in 1855 een majestueuze constructie. In deze fabriek waar prints voor de textiel industrie gemaakt werden,  is nog het schip en de toren overgebleven. Hoewel de fabriek in verval is geraakt en alleen als artistieke ontmoetingsplaats gebruikt wordt, liggen nu al na jaren geschil de eerste plannen op de plank om deze unieke ruimte aan de Universitat de Barcelona (UB) te koppelen als klaslokaal.

• Praktische informatie:
  Wat: Can Ricart
  Adres: Parc del Centre del Poblenou
  Metro: Poblenou (L4)

Dit zijn uiteraard enkele voorbeelden van het rijke industriële verleden van Barcelona in het 19e eeuw. Wil je meer hierover weten ga dan naar het Museu de la Ciència i de la Tècnica de Catalunya (MNACTEC), bij Rambla d’Ègara nummer 270 (in Terrassa), of bezoek het Museu Tèxtil i d’Indumentària, dat deel uitmaakt van het nieuwe Designmuseum. Andere opties voor de liefhebber is een bezoek brengen aan een van de overige deelnemers van het project Fàbriques de Creació, zoals Graner (Sants-Montjuïc), La Central del Circ (Sant Martí), Ateneu Popular 9 Barris (Nou Barris), Hangar (Sant Martí) of Nau Ivanow (Sant Andreu) of naar de parken van El Clot (Sant Martí), La Pegaso (La Sagrera) en La Maquinista (Sant Andreu) te gaan om de resten van andere fabrieken te zien.

Plattegrond oude fabrieken in Barcelona